- Maddi tazminat (fiili zarar, gelir kaybı) ve manevi tazminat (elem/üzüntü) temel türlerdir.
- Haksız fiil (kaza, saldırı vb.) talepleri için genel süre: öğrenmeden itibaren 2 yıl, olaydan itibaren 10 yıl; suç sayılan eylemde ceza zamanaşımı daha uzunsa o uygulanabilir.
- Sözleşmeden doğan alacakların genel zamanaşımı çoğunlukla 10 yıl kuralına tabidir (özel düzenleme yoksa).
- İş hukukunda kıdem/ihbar gibi birçok tazminat için süre 5 yıl olarak uygulanır (2017 değişikliği).
- Trafik değer kaybı gibi taleplerde çoğunlukla 2 yıl süreden söz edilir; özel kanun ve koşullara bakmak gerekir.
Tazminat nedir?
Zarar görenin, uğradığı maddi veya manevi zararın giderilmesi için sorumlu kişiden para talep etmesidir. Kaynak: haksız fiil, sözleşmeye aykırılık, iş kazası/meslek hastalığı, trafik kazası, hekim hatası vb.
Hangi tür, hangi durumda?
| Tür | Ne Zaman? | Kimden İstenir? | Başlıca Belgeler |
|---|---|---|---|
| Maddi Tazminat | Gelir kaybı, tedavi, onarım vb. | Kusurlu kişi/işveren/sigortacı | Fatura, rapor, eksper, maaş kayıtları |
| Manevi Tazminat | Ağır elem/üzüntü, kişilik hakkı ihlali | Kusurlu kişi | Tıbbi/psikolojik rapor, tanık |
| Destekten Yoksun Kalma | Ölüm nedeniyle yakınların gelir kaybı | Sorumlu kişi/sigortacı | Nüfus kayıtları, gelir/bağımlılık delilleri |
| Trafikte Değer Kaybı | Aracın onarım sonrası piyasa düşüşü | Kusurlu sürücü/sigortacı | KTT, fotoğraf, eksper, onarım kayıtları |
| İş Tazminatları | Kıdem/ihbar, ayrımcılık vb. | İşveren | Sözleşme, bordro, fesih belgesi |
| Sözleşme (Cezai Şart dâhil) | Aykırılık/ifasızlık gecikmesi | Sözleşme tarafı | Sözleşme, yazışmalar, ödeme kayıtları |
Bilgi notu: “Destekten yoksun kalma” tazminatı, ölenin desteğinden mahrum kalan üçüncü kişiler içindir; miras payı değildir.
Zamanaşımı rehberi
- Haksız fiil: Zarar ve fail öğrenildiğinde 2 yıl, her hâlde 10 yıl; eylem suç ise daha uzun ceza zamanaşımı uygulanabilir.
- Sözleşmeden doğan: Genel kural çoğunlukla 10 yıl (özel düzenleme yoksa).
- İş tazminatları: Çoğu talep için 5 yıl.
- Trafik değer kaybı: Uygulamada 2 yıl süresi öne çıkar; olay ve özel kanun maddelerine bakılır.
Rakamlar örnek niteliğindedir; güncel kanun, Yargıtay içtihadı ve sözleşme hükümleri esas alınır.
“Ne kadar tazminat?” — nasıl hesaplanır?
- Maddi tazminat: Gerçek zarar + (varsa) kazanç kaybı; kusur oranı, illiyet bağı, indirimler ve faiz etkiler.
- Manevi tazminat: Hâkim takdiri; olayın ağırlığı, tarafların durumu, caydırıcılık dengesi.
- Trafik değer kaybı: Araç yaşı/marka/model, hasarın yeri–ağırlığı, km ve ikinci el piyasa farkı dikkate alınır.
Sık yapılan 7 hata
- Olayı belgesiz bırakmak (rapor, tutanak, fotoğraf eksikliği)
- Süreleri kaçırmak (zamanaşımı ve başvuru süreleri)
- “Hepsini karşılar” sanmak—kusur ve illiyet şartlarını okumamak
- Manevi tazminatı otomatik hakkım zannetmek (takdirîdir)
- Trafikte değer kaybını istememek
- İş uyuşmazlıklarında arabuluculuk adımını atlamak
- Uzlaşmada gerçek zararı kalem kalem yazmamak
Emsal Kararlar (Kısa Özetler) – Yargıtay
Manevi tazminatın takdiri (HGK, E.2017/2602, K.2021/1448, 18.11.2021)
İlke: Manevi tazminat miktarı belirlenirken olayın ağırlığı, tarafların sosyal–ekonomik durumu, kusur, ihlalin ağırlığı ve denge–caydırıcılık kriterleri birlikte gözetilir; amaç “zenginleşme” değil, hakkaniyete uygun telafidir.
Araç değer kaybı nasıl hesaplanır? (17. HD, E.2016/15799, K.2017/8863, 10.10.2017)
İlke: Değer kaybı; “kaza öncesi hasarsız ikinci el değeri” ile “onarım sonrası ikinci el değeri” arasındaki fark olarak belirlenir.
Zorunlu trafik sigortası değer kaybını da kapsar (17. HD, E.2014/7975, K.2014/7004, 05.05.2014)
İlke: ZMMS, karşı araçta oluşan gerçek zararı poliçe limiti içinde karşılar; bu kapsama değer kaybı da dahildir.
Destekten yoksun/maluliyet hesaplarında TRH 2010 (17. HD, E.2020/2598, K.2021/34, 14.01.2021)
İlke: Tazminat hesaplarında bakiye ömrün belirlenmesinde TRH 2010 yaşam tablosu esas alınmalıdır; ülke verilerine uygunluk ve uygulama birliği sağlanır.
Cezai şart – “götürü tazminat” niteliği (YHGK, 16.04.1986, 13-730/416)
İlke: Sözleşmede önceden kararlaştırılan cezai şart, zararın ayrıca ispatını gerektirmeyen götürü tazminat işlevi görebilir; somut sözleşme hükümleri esas alınır.